"λογοκρίνοντας μια ιρανική ερωτική ιστορία"

του Σαχριάρ Μαντανιπούρ.
(γεν. το 1957 στο Σιράζ του Ιράν,
διδάσκει ως επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ.

12 Νοεμ. 2011.

Από ιρανική λογοτεχνία και κινηματογράφο δεν μπορώ να πω ότι έχω εμπειρίες. κάτι λίγα για τον ακουστό σκηνοθέτη Αμπας Κιαροστάμι καθώς και την πολλή καλή ταινία, που είδα πρόσφατα, με τίτλο "ένας χωρισμός" του σκηνοθέτη Ασγκάρ Φαρναντί, (καλύτερη ταινία στο 61ο διεθνές φεστιβάλ του Βερολίνου).

Με το πιο πάνω βιβλίο, η αλήθεια είναι ότι το διάβασα χωρίς διακοπή, ήταν σαν να περιδιάβαινα το κέντρο της Τεχεράνης κρυμμένη πίσω από μια μαντίλα (τσαντόρ) και ένα κεφαλομάντιλο.

Ακολουθούσα κατά πόδας έναν από τους ήρωες του βιβλίου και συγκεκριμένα τον αφηγητή-συγγραφέα με τον όνομα Σαχριάρ (πιθανόν το alter ego του συγγραφέα), ο οποίος άνοιγε διάλογο ρωτώντας εμένα την κρυμμένη ευρωπαία για το τι γράφει, τι θα γράψει και γιατί, ώστε να αποφύγει σκοπέλους απόρριψης του προς έκδοση πονήματός του κατά τη λογοκριτική διαδικασία, από την οποία θα μπορούσε κατηγορηθεί για δολιότητα, ανηθικότητα, απιστία και λοιπές κολάσιμες πράξεις και ιδέες με άμεσο κίνδυνο την ποινή φυλάκισής του.


Προχωρούσα λαχταρισμένα, διότι ο κίνδυνος ήταν ορατός σε κάθε βήμα, σε κάθε κίνηση, ακόμα και σε κάθε σκέψη ή ερώτησή μου προς τον συγγραφέα, που θα μπορούσε να κάνει το κατασκοπευτικό-εξουσιαστικό "μάτι" που απλώνεται απ' άκρη σε άκρη της χώρας να με εντοπίσει, να με ακινητοποιήσει με τα stun baton (τα ρόπαλα δηλαδή που προκαλούν ηλεκτροσόκ στους διαδηλωτές και τους ακινητοποιούν προσωρινά), ή να με συλλάβουν με την κατηγορία της μέθης για ένα ποτό που ήπια παράνομα, να με οδηγήσουν στην πλατεία και να με συνετίσουν με πενήντα βουρδουλιές μπροστά στον κόσμο. Τιμωρία που γίνεται κατά συνήθεια στη χώρα του, όπως ο συγγραφέας με βεβαιώνει.

Για να σας δώσω να καταλάβετε τη θέση μου θυμηθείτε τον ήρωα Γουϊνστον Σμιθ στο μυθιστόρημα του Τζορζ Όργουελ με τίτλο 1984.

Παρ' ότι ο συγγραφέας ιστορεί το θέμα του με εξυπνάδα περισσή χαριτολογώντας, προσπαθεί να με πείσει ότι θα τελειώσει το πόνημά του, που δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια τρυφερή ερωτική ιστορία και παρά τις δυσκολίες θα καταφέρει να το εκδώσει στη χώρα του, αφού συγκαλύψει τα μέρη εκείνα που κατά πάσα πιθανότητα θα απορρίπτονταν από τη λογοκρισία και τότε το πόνημα θα μπορούσε να παραμείνει εσαεί στα συρτάρια του λογοκριτή. Θέλει, λεει, αυτή τη φορά να γράψει κάτι ρομαντικό, ερωτικό με ευτυχές τέλος και όχι με θανάτους και σκοτωμούς, όπως μέχρι τώρα έγραφε...

υπάρχει όμως και η μαγεία εκείνη της γραφής όπου οι ήρωές σου σε οδηγούν εκεί που εσύ πολλές φορές θέλεις να αποφύγεις και οι ατυχείς συμπτώσεις μπορεί να σε φέρουν μπρος στην αγχόνη, γι αυτό κοίτα να λακίσεις, να σωθείς, κι άφησε χωρίς τέλος το παραμύθι σου γιατί πρόλαβε και το σκότωσε το φάντασμα του Χάρου που από την αρχή καραδοκούσε.

Τώρα θα μου πείτε ποια είναι τα μέρη εκείνα που μπορεί να απορριφθούν και γιατί δεν το κάνει ο συγγραφέας ευθύς εξ αρχής, ώστε να έχει το πόνημά του την ευτυχή κατάληξη της έκδοσής του.

Ρώτησέ με το γιατί, να σου απαντήσω, μου λεει ο συγγραφέας και έτσι το ερώτημά μου και δικό σας έχει τις εξής διευκρινίσεις:

Απαγορεύεται ο συγγραφέας να συντάσσει κάποιες λέξεις ή προτάσεις που κατά τον εγκέφαλο της επιχειρήσεως λογοκρισίας μπορεί να υπονοεί κάτι άλλο απ' αυτό που γράφει, ή να είναι επίσης συγκαλυμμένα και αντιθετικά σ' αυτά που οι αρχές πρεσβεύουν.

Έτσι μπορεί ο συγγραφέας να γράψει μια ερωτική ιστορία, αφού θα αποφεύγει "δια ροπάλου", λέξεις όπως: κίνηση, χορός, μουσική, έρωτας, ξύρισμα, μαγεία, μάγος, τζόγος, ποτό, μεθύσι, τύμπανα, φιλί, σεξ, αγκαλιά, στήθος, φίδι, κλπ., κλπ., καθώς και ερωτικά σημεία του ανθρωπίνου σώματος. επίσης να βρεθεί το ερωτευμένο ζευγάρι, της μυθιστορίας, μαζί όχι μόνο σε ιδιωτικό χώρο, αλλά και σε δρόμο ή πεζοδρόμιο και άλλα πολλά που δεν θα φτάσουν σελίδες σελίδων να περιγραφούν. Όμως επιτρέπονται οι προσευχές και οι ύμνοι στον Αλλάχ.

Εδώ ο συγγραφέας μού απευθύνει το γνωστό: ρώτησέ με γιατί, να σου απαντήσω.

Η απάντηση είναι ότι στη χώρα του για να μην περπατούν άντρες και γυναίκες μαζί σ' ένα πεζοδρόμιο, έχουν ορίσει κάποιες μέρες να περπατούν οι γυναίκες στον πεζόδρομο δεξιά και οι άντρες αριστερά.

Βέβαια έχεις την ελευθερία εκτός των προσευχών και υμνωδιών στον Αλλάχ, να θαυμάζεις και να εξυμνείς το γαλάζιο του ουρανό, τον λαμπερό ήλιο, τα αστέρια, το φεγγάρι, τα αρωματικά φυτά και λουλούδια, εκτός της ορχιδέας, ή άλλων λουλουδιών που θυμίζουν κάποιο ερωτικό σημείο του ανθρωπίνου σώματος. Ελεύθερα να ακούς, να διαβάζεις, να σπουδάζεις λογοτεχνία και ποίηση που γράφτηκε αιώνες πριν και να ζεις ανάμεσα με φαντάσματα ποιητών, λογοτεχνών που έζησαν προ επτακοσίων χρόνων, ή αυτών που πρόκειται να γεννηθούν και περιδιαβαίνουν καθημερινά τη χώρα. Ακόμα να ζεις καθημερινά με τη δαμόκλειο σπάθη στο κεφάλι σου κάποιας επαπειλούμενης κατηγορίας με ποινή απαγχονισμού.

Μ' αυτά τα λόγια ο συγγραφέας μάς βεβαιώνει ότι στην πατρίδα του στο Ιράν δεν είσαι ο εαυτός σου, ζεις και πεθαίνεις χωρίς γιατί.

Οι βασικοί ήρωες της μυθιστορίας είναι εκτός του Σαχριάρ, που γνωρίσαμε, η πανέμορφη φοιτήτρια Σάρα, ο Ντάρα πρώην κινηματογραφιστής, που είναι ερωτευμένοι, ο λογοκριτής Πετρόβιτς και μην σας κάνει εντύπωση ρόλο παίζει και ο αναγνώστης με τον οποίο συνομιλεί ο Σαχριάρ κάθε λίγο και λιγάκι και με ερωτοαπαντήσεις και αναφορές γράφει γραμμή γραμμή το πόνημά του. Αφήνει τη γραφή να κυλάει όμορφα και ερωτικά μπρος στον αναγνώστη, όμως στη συνέχεια τραβάει οριζόντιες γραμμές και σβήνει τα επίμαχα σημεία σίγουρος για την απόρριψή τους από τον λογοκριτή.

Το ζευγάρι γνωρίζεται πίσω από τα ράφια μιας δημόσιας βιβλιοθήκης. Σημειώστε ότι ο Ντάρα μόνο τη φωνή της κοπέλας ακούει και κάτι λίγο κάτω από τον αστράγαλο το παπούτσι της βλέπει. όμως την ερωτεύτηκε κεραυνοβόλα, όπως είπαμε από τη φωνή και το ύφος της που δείχνει ένα πνεύμα ανήσυχο και επαναστατικό, κάτι όχι μόνο επικίνδυνο αλλά και θανατηφόρο. Βρίσκει ο ερωτευμένος Ντάρα έναν έξυπνο τρόπο να της δίνει βιβλία που δεν κυκλοφορούν στη χώρα του και σε κάποιες σελίδες με ένα μοβ μολύβι να βάζει τελείες σε κάποιες λέξεις. Η Σάρα στην αρχή δεν δίνει σημασία στις τελείες, σιγά σιγά όμως αρχίζει και διαβάζει γράμματα που απευθύνονται σε κείνη αποκλειστικά και έτσι με τον ίδιο τρόπο το νεαρό ζευγάρι ανταλλάσσει κωδικοποιημένα μηνύματα μέσα από τα βιβλία.

Άραγε τι σχέση έχει η ερωτευμένη φοιτήτρια Σάρα της ιστορίας μας, με τη φοιτήτρια Σάρα που διαδηλώνει σε φοιτητική εξέγερση μπρος στο πανεπιστήμιο της Τεχεράνης και συγκρούονται υψώνοντας τα χέρια και φωνάζοντας "θάνατος στη σκλαβιά", ενώ μέλη του κόμματος του Θεού με αλυσίδες και σιδερογροθιές ανταπαντούν "θάνατος στους φιλελεύθερους"; Και πώς τολμούν οι φοιτητές να τα βάζουν μ' όλους αυτούς καθώς και με τις μονάδες αποκατάστασης της τάξης, οπλισμένες με ρόπαλα αναισθητοποίησης; Και η όμορφη φοιτήτρια Σάρα γιατί είναι απόμακρη των συμφοιτητών της; γιατί βαστάει ένα πλακάτ που γράφει "Θάνατος στην Ελευθερία, Θάνατος στη Σκλαβιά" ακαταλαβίστικο σίγουρα και στις δυο αντίπαλες παρατάξεις.. με λίγα λόγια το κόκκινο πανί που σέρνει το θάνατο, τον δικό της θάνατο..

Τώρα, κατά τη γνώμη μου, όταν έχεις μια βασιλική δικτατορία αιώνων, όταν έχεις μια τυραννία, τότε παλεύεις, αμύνεσαι, εξεγείρεσαι για την "Ελευθερία".. Αλήθεια είναι τα κατάφερες έκανες την επανάστασή σου χύνοντας το αίμα σου.. έτσι σου φτιάξανε οι αρχιδικαστές, οι μουλάδες καλύτερα , δημοκρατικό κράτος, έχεις και σύνταγμα... τώρα σκλάβε τι ζητάς; το θάνατό τους βέβαια όμως προηγείται ο δικός σου πάντα...

Μερικά κομμάτια του βιβλίου τώρα:

Σελ. 127: ....μ' ένα πτυχίο λογοτεχνίας δεν έχει πολλές ελπίδες να βρει δουλειά...
Στο Ιράν, όταν με ρωτούσε κάποιος τι δουλειά κάνω και απαντούσα ότι είμαι συγγραφέας, με ξαναρωτούσε αμέσως "εννοώ ποια είναι η πραγματική σου δουλειά. Τι κάνεις για να ζήσεις".

Σελ. 233: ποίημα: "Σφάλισαν την πόρτα της ταβέρνας, ως Θεέ,
μην το εγκρίνεις.
Διότι ανοίγουν την πόρτα στην ψευτιά
και στην υποκρισία."

Σελ: 250: ... χρειάζεται να σας υπενθυμίσω ότι η εκκαθάριση ή κάθαρση είναι μια μορφή λογοκρισίας; ως συγγραφέας, που νιώθει μερικές φορές πιο κακότυχος και πιο δυστυχισμένος από τον Γιάννη Αγιάννη των "Αθλίων", πιστεύω ότι τη στιγμή που συναίνεσα στη διαγραφή μιας λέξης από μια ιστορία μου συναίνεσα επίσης στη διαγραφή ενός ανθρώπινου πλάσματος από τη δουλειά του ή τη ζωή του.

Σελ. 505:... είναι σχεδόν σίγουρο ότι ο αδερφός Άττα θα τηλεφωνήσει σε ένα από τα πολλά γραφεία της Εκστρατείας Κατά της Κοινωνικής Διαφθοράς... ο Άττα θεωρεί τον εαυτό του υπεύθυνο για τα σεξουαλικά όργανα όλων των κατοίκων της πόλης, θα τους βομβαρδίσει με τηλεφωνήματα, μέχρι να κάνουν έφοδο στο σπίτι και συλλάβουν τους δυο ενόχους (ερωτευμένους).

Ευγενία Μακαριάδη.