"Ο
ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΠΟΥ ΕΛΕΓΕ ΙΣΤΟΡΙΕΣ"
του ΜΑΡΙΟ ΒΑΡΓΚΑΣ ΛΙΟΣΑ
(γεν.
το 1936 στην Αρεκίπα του Περού)
Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας το 2010.
έργα του:
-Η πόλη και τα σκυλιά,
-Μια ιστορία για τον Μάυτα,
-Η γιορτή του τράγου,
-Το πράσινο σπίτι,
-Το παλιοκόριτσο,
κ.α.
Ας διαβάσουμε αυτό το βιβλίο, έχοντας στο νου μας ότι κάποτε στον
Αμαζόνιο ζούσαν δέκα εκατομμύρια Ινδιάνων όμως μετά την άφιξη των Ευρωπαίων
εξερευνητών για χρυσό, απέμειναν ένα εκατομμύριο και σήμερα διακόσιες πενήντα
χιλιάδες· αριθμός που ταχύτατα μικραίνει, γιατί όσο το δάσος πεθαίνει πεθαίνουν
και οι κάτοικοί του. Το δάσος Αμαζονίου κινδυνεύει. Η κυβέρνηση της Βραζιλίας
δίνει άδειες για καταστροφή του δάσους. Τα δέντρα κόβονται για να χτιστούν
εργοστάσια και πόλεις. Το δάσος απειλείται από την παράνομη υλοτομία,
τελευταίος μεγάλος πνεύμονας του πλανήτη. Οι ελάχιστες φυλές που απόμειναν δεν
έχουν έρθει σε επαφή με τον υπόλοιπο κόσμο, καθώς κάτι τέτοιο θα σήμανε τον
αφανισμό τους είτε από ασθένειες, είτε από αλλοίωση της κοινωνικής τους ζωής·
έτσι διαρκώς μετακινούνται στο δάσος όλο και πιο βαθιά, καθώς αυτό
καταστρέφεται..
Ο συγγραφέας-αφηγητής στο βιβλίο,
μας οδηγεί στη ζούγκλα της Αμαζονίας όπου ζουν διάσπαρτες φυλές ινδιάνων και
ιδιαίτερα της φυλής Ματσιγκένγκα. Μας αφηγείται το "αίτιο" που τον
έκανε να γράψει το μυθιστόρημα όπου το δόμησε έξυπνα σε δυο επίπεδα· στο ένα
είναι ο ίδιος ο αφηγητής, (κεφάλαια με ζυγό αριθμό), και στο άλλο ο
ιστορητής-ιθαγενής, (κεφάλαια με μονό αριθμό).
Ο περουβιανός αφηγητής έφτασε το
1981 στη Φλωρεντία για να μελετήσει το έργο του ποιητή Δάντη (1265-1321),
επισκεπτόμενος το αναστηλωμένο σπίτι του, καθώς και τον Φλωρεντινό πολιτικό
στοχαστή Μακιαβέλι (1469-1527), όταν σ' ένα στενό της Σάντα Μαργκερίτα
ξαφνιάστηκε παρατηρώντας σε μια βιτρίνα διάφορα είδη και φωτογραφίες ιθαγενών
από την περουβιανή ζούγκλα. Μια από τις φωτογραφίες που τον αιφνιδίασε ήταν μια
ομάδα αντρών και γυναικών που κάθονταν κυκλικά στη γη και είχαν το βλέμμα
καρφωμένο στο κέντρο του κύκλου, όπου τους μιλούσε ένας άντρας ιθαγενής. Ήταν
ένας ιστορητής.
Η φωτογραφία τον γυρίζει πίσω στα
φοιτητικά του χρόνια το 1958, τότε που έκανε φίλο τον εβραίο συμφοιτητή του
Σαούλ Σουράτα και για δυο χρόνια σπούδαζαν φιλολογία. Μετά ο Σαούλ μεταπήδησε
στο τμήμα εθνολογίας. Για την εργασία του στο πανεπιστήμιο, με ειδίκευση στους
πολιτισμούς της Αμαζονίας, πήρε υποτροφία για τη Γαλλία, την οποία αρνήθηκε.
Στα χρόνια που ακολούθησαν οι
φίλοι χάθηκαν και κείνο που μετά από χρόνια έμαθε ο αφηγητής ήταν ότι ο Σαούλ
έφυγε, μαζί με τον πατέρα του, από τη Λίμα για το Ισραήλ.
Ο Σαούλ ήταν άσχημος στην όψη,
όμως καλόκαρδος και αγνός στη σκέψη. Το παρατσούκλι του ήταν
"μασκοφόρος", γιατί μια κατακόκκινη, σαν μπρούσκο κρασί, ελιά του
σκέπαζε όλη τη δεξιά μεριά του προσώπου του· ήταν ένα οιδηματικό, κόκκινο εξόγκωμα ταιριαστό με τα ίσια, σαν
ταβανόβουρτσες, κόκκινα μαλλιά του. Είχε πάει αρκετές φορές στη ζούγκλα και
γυρνούσε γοητευμένος και μαγεμένος από τους ανθρώπους του απάτητου δάσους.
Ο αφηγητής σε επίσκεψη στο σπίτι του
Σαούλ τον παρακολουθούσε έκπληκτος να του διηγείται τη ζωή των ιθαγενών της
φυλής Ματσιγκένγκα, έχοντας στον ώμο τον αγαπημένο του παπαγάλο.
Ο αφηγητής μάς λεει ότι το 1958
πήρε μέρος σε μια αποστολή για την Αμαζονία, μέσω του Θερινού Ινστιτούτου
Γλωσσολογίας, όπου γνώρισε για μια βδομάδα τη ζούγκλα της· η φωτογραφία του
ξύπνησε πλήθος λεπτομερειών σαν ταξίδευε με ένα μικρό υδροπλάνο πάνω από μικρά
χωριά διαφόρων φυλών. Παρατηρούσε τη δύναμη και τη μοναξιά της Φύσης, τα
πανύψηλα δέντρα, τις λίμνες, τα ποτάμια, τις πρωτόγονες πιρόγες, έναν κόσμο
παρθένο από ανθρώπους, έναν ζωικό και φυτικό παράδεισο.
Γιατί έκανε στον αφηγητή τόση
μεγάλη εντύπωση η φωτογραφία με τον Ιστορητή-αγορητή;
Γιατί μαγεύονταν τόσο πολύ οι
ιθαγενείς από τον "Ιστορητή" που κατά καιρούς επισκέπτονταν το χωριό
τους και μαζεύονταν, εσπευσμένα, μικροί μεγάλοι να τον ακούσουν, να του
μιλήσουν, να τον ρωτήσουν, να γελάσουν, να μάθουν και να στοχαστούν, τα όσα
τους διηγούνταν, μέχρι να ξαναέρθει; Γιατί ενώ μπορεί κανείς να τους
χαρακτηρίσει ως εξωστρεφείς, εντούτοις τηρούν, μια παράξενα αποδεκτή σε μας,
μυστικοπάθεια για τον Ιστορητή τους;
Ας θυμηθούμε ένα ποίημα, το έπος του
Γκιλγκαμές πιο παλιό-τουλάχιστον τετρακόσια χρόνια- και από τα ομηρικά έπη, που έλεγε για έναν βασιλιά, μπορεί
παραμυθένιο, που ανέπτυξε φιλία με έναν ημιάγριο άνθρωπο· την οδύνη του μετά το
θάνατο του φίλου του και τέλος το όνειρό του για αθανασία..
Είναι το αρχαιότερο λογοτεχνικό
έργο που ανάγεται σήμερα στην Ασσυροβαβυλωνιακή φιλολογία.
Στη συνέχεια ας θυμηθούμε τον
δικό μας Όμηρο.. Αυτοί λοιπόν οι πρώτοι στον κόσμο "Ιστορητές", οι
παραμυθάδες -θα 'λεγα- που κάθονται σιμά στην παραστιά, και συ δε νοιάζεσαι
παρότι το κρύο πιρουνιάζει, γιατί με τα ατέλειωτα μιλήματα έχουν καταφέρει να
σε ανασύρουν σε δρόμους ονειροφαντασίας, αυτοσυγκέντρωσης, γνώσης και
στοχασμού· ας μου επιτραπεί, τέλος, να πω ότι το παραμύθι ήταν το στήριγμα για
το πρώτο βήμα της φιλοσοφίας.
Ας θυμηθούμε επίσης τον
Καζαντζάκη στο "Φτωχούλη του Θεού"
είχε λεει ο άγιος το χάρισμα να
μιλάει στα ζώα κι αυτά να τον υπακούουν....
ένα άλλο θέμα που θίγει είναι πως όλα
τα ζώντα πλάσματα άνθρωπος-ζώα-φυτά περιλαμβανομένου και του Θεού
εγκλωβίζουν ενέργεια. Έτσι δηλώνεται ότι το θείο δεν είναι η μόνη δύναμη
δημιουργίας, δεν αποτελεί το σύνολο και την τελική αιτία των γεγονότων, αλλά
υπάρχουν και δυνάμεις που οδηγούνται στην αυτοέκφρασή τους...
Ο ανατροπέας-αφηγητής, μας
παρουσιάζει σε τρία από τα οχτώ κεφάλαια του βιβλίου τα ατέλειωτα και
επαναλαμβανόμενα λόγια ενός ιστορητή-έκπληξη ήρωά του, που μπορεί να κουράσουν τον γραμματιζούμενο αναγνώστη,
αμάθητο όμως στη γλώσσα της Φύσης, στη φιλοσοφία, αν θέλετε, του ανιμισμού.
Απανθίσματα:
Σελ. 25: αυτό που γίνεται
στον Αμαζόνιο είναι έγκλημα, τους διώχνουν απ τη γη τους εδώ κι αιώνες, τους
σπρώχνουν κάθε φορά πιο μέσα, πιο μέσα.
Σελ. 46: Ξαφνικά βρέξανε βέλη,
σαϊτες, πέτρες. Ξαφνικά μεγάλες φωτιές κάψανε τα σπίτια τους. Πριν αρχίσουνε να
πολεμάνε, οι εχθροί είχανε κόψει κιόλας πολλά κεφάλια, είχανε κλέψει κιόλας
πολλές γυναίκες..
Σελ. 89: Οι φυλές της Αμαζονίας*
θα μπορούσαν να εκσυγχρονιστούν και παράλληλα να διατηρήσουν την ουσία της
παράδοσης και των εθίμων τους μέσα στο πολιτισμικό μωσαϊκό που θα αποτελούσε το
μελλοντικό περουβιανό πολιτισμό. Πιστεύαμε στ' αλήθεια πως ο σοσιαλισμός θα
εγγυόταν την ακεραιότητα των μαγικο-θρησκευτκών πολιτισμών μας; Μήπως δεν
υπήρχαν ήδη αρκετές αποδείξεις ότι η βιομηχανική ανάπτυξη, είτε κομουνιστική
είτε καπιταλιστική, μοιραία σήμαινε την ισοπέδωσή τους;
Σελ.96.. τρυπώνουν στις φυλές για
να τις καταστρέψουν από μέσα, σαν το σαράκι. Στο πνεύμα τους, στα πιστεύω τους,
στο υποσυνείδητό τους, στις ρίζες του τρόπου ζωής τους. Οι άλλοι τους στερούν
το ζωτικό τους χώρο και τους εκμεταλλεύονται, ή τους σπρώχνουν πιο βαθιά στην
ενδοχώρα. Στη χειρότερη περίπτωση, τους σκοτώνουν σωματικά. Οι γλωσσολόγοι σου
είναι πιο εκλεπτυσμένοι, θέλουν να τους σκοτώσουν με άλλον τρόπο. Μεταφράζοντας
τη Βίβλο στη γλώσσα των Ματσιγκένγκα, αν είναι δυνατόν!
*Αμαζονία: Βραζιλία, Βολιβία,
Περού, Εκουαδόρ, Κολομβία και Βενεζουέλα.
Σημείωση: αξίζει να διαβάσει κανείς
δυνατά τη σελίδα 202.
