ΝΕΜΕΣΙΣ * του ΦΙΛΙΠ ΡΟΘ. (γεν. 1933 στο Νιούαρκ του Νιου Τζέρσεϊ)

Έργα του:
-κι ό,τι θέλει ας γίνει. -Το ανθρώπινο στίγμα.
-Το σύνδρομο Πόρτνοϊ. -Το ζώο που ξεψυχά.
-Ζούκερμαν Δεσμώτης. -Κουβέντες του σιναφιού.
-Ο καθηγητής του πόθου. -Καθένας.
-Αντιζωή. -Η συνωμοσία εναντίον της Αμερικής.
-Επιχείρηση Σάυλωκ. -Φεύγει το φάντασμα.
-Αμερικανικό ειδύλλιο. -Αγανάκτηση.
-Παντρεύτηκα έναν κομμουνιστή. -Η ταπείνωση.

*MAN BOOKER INTERNATIONAL PRIZE 2011.

Μια δυνατή στριγκλιά από βάθος ψυχής, που σκίζει κομματιάζοντας τη συμπαντική μας υπόσταση, μπρος στον τρόμο του θανάτου, της παράλυσης, της μοναξιάς, της αρρώστιας, της απώλειας.

Έναν ανηλεή πόλεμο με τις ενοχές του έχει ο Μπάκυ Κάντορ, ήρωας της μυθιστορίας.

Μια στριγκλιά μάνας μπρος στην επαπειλούμενη, θανατηφόρα αρρώστια που πιθανόν κολλήσει το παιδί της και πεθάνει.

Μόνο που ο Μπάκυ Κάντορ δεν άκουγε απλώς τη στριγκλιά - ήταν ο ίδιος η στριγκλιά. (σελ.245).


Τραγικό έργο, σηματοδοτεί επιλογές μας σε κρίσιμες καταστάσεις, που ξεπερνούν τη σκέψη μας, την κρίση μας, πολλές φορές την αξιοπρέπειά μας..

Τελικά τι είναι συνείδηση, τι είναι αξιοπρέπεια; ποιο είναι το έσχατο σημείο τους; είναι άραγε η αυτοτιμωρία χωρίς έλεος, ως η ιδεολογία του ήρωά μας υπαγορεύει;

Τελικά τι δύναμη, τι ηρωισμός υπάρχει στον αφόρητο σωματικό πόνο ενός ανθρώπου, ενός παιδιού που πάσχει από την αρρώστια της πολιομυελίτιδας; Ενός παιδιού που παρατηρεί με τρόμο τα ισχνά, σαν καλάμια, ποδαράκια του ακίνητα και ψιθυρίζει "κουνηθείτε, κουνηθείτε"...

Σήμερα, πόσα παιδάκια πονούν, παραλύουν και πεθαίνουν όχι από πολιομυελίτιδα, όπως στο μυθιστόρημα, αλλά από την αρρώστια της πείνας;

Σε πρωτοπρόσωπη αφήγηση η νουβέλα. Κάποιος μαθητής του Κάντορ, που μας συστήνεται στο τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου, ιστορεί τα παιδικά και νεανικά χρόνια του δάσκαλου-γυμναστή Μπάκυ Κάντορ.


Ο κύριος Κάντορ ήταν ένας γεροδεμένος νέος είκοσι τριών ετών· δάσκαλος φυσικής αγωγής και αρσιβαρίστας, διευθυντής του Υπαίθριου Κέντρου Άθλησης, εκείνου του καυτού καλοκαιριού του έτους 1944, στο Νιούαρκ. Ήταν ένας από τους λίγους που δεν πολεμούσε στο μέτωπο, λόγω της κακής του όρασης, κι αυτό το έφερε βαρέως.

Μεγάλωσε ορφανός στα χέρια του παππού και της γιαγιάς. Ανατράφηκε με ήθος, θάρρος και αξιοπρέπεια, ως οι ιδιότητες της προσωπικότητάς του.

Ο Β' παγκόσμιος πόλεμος μαινόταν κι άφηνε νεκρούς, ανάπηρους, ερείπια και πόνο, ενώ στην πόλη του Νιούαρκ ένας εχθρός αόρατος με όπλο την πολιομυελίτιδα είχε τα ίδια φριχτά αποτελέσματα και αφάνιζε, κατά το πλείστον, παιδιά και νέους.

Τα πρώτα κρούσματα πολιομυελίτιδας εκδηλώθηκαν στη φτωχή ιταλική γειτονιά στην άλλη άκρη της πόλης, ενώ στην εβραϊκή συνοικία, όπου και το Κέντρο Άθλησης, δεν είχε μέχρι στιγμής κανένα περιστατικό.

Τα παιδιά που αθλούνταν στο Κέντρο αγαπούσαν και θαύμαζαν τον καθηγητή τους κύριο Κάντορ· καταπληκτικό αθλητή στο ακόντιο, στην άρση βαρών, στις καταδύσεις. Ο θαυμασμός τους περίσσεψε όταν μια μέρα μια αλητοπαρέα νταήδων Ιταλών προσπάθησαν με θράσος να εισβάλλουν στο Κέντρο και να μεταδώσουν όπως οι ίδιοι κραύγαζαν την αρρώστια. Ο κύριος Κάντορ τους αντιμετώπισε με θάρρος και κοιτώντας τους κατάματα τους απαγόρεψε την είσοδο, ενώ εκείνοι φεύγοντας θρασύδειλα έφτυναν το πεζοδρόμιο, ώστε να τους μολύνουν με την κακιά αρρώστια.

Η αρρώστια έφτασε πολύ γρήγορα στην εβραϊκή συνοικία. Πολλοί γονείς δεν άφηναν τα παιδιά τους να πηγαίνουν στο Κέντρο Άθλησης. Ο κύριος Κάντορ ήταν θλιμμένος βαθιά για τους μαθητές του. μερικοί έμεναν ανάπηροι από την αρρώσια, άλλοι χάνονταν· υπήρξε υποστηρικτής και συμπαραστάτης στους γονείς που πενθούσαν κι σ' όσους είχαν την ανάγκη του. Ήταν ένας αξιοσέβαστος δάσκαλος, αγαπητός από γονείς και μαθητές.

Μέσα σ' αυτές τις καταστάσεις συμφοράς που ζούσε ο κύριος Κάντορ, αποφάσισε να παραιτηθεί· και παρ' όλες τις προσβλητικές παρατηρήσεις του ηλικιωμένου προέδρου του Κέντρου, για την εγκατάλειψη της θέσης του, εκείνος αποφάσισε να πάει να βρει την αγαπημένη του Μάρσια στα όρη Πόκονο προς την Πενσυλβανία, όπου εργαζόταν η ίδια στις κατασκηνώσεις Ίντιαν Χιλ και υπήρχε μια θέση κενή και για κείνον. Πολλά τα τηλεφωνήματα και τα γράμματα της αγαπημένης του, να πάει εκεί όπου η αρρώστια δεν υπήρχε.. γιατί ήταν εξοχή, ο αέρας καθαρός και όχι μολυσματικός..

Οι ένοχες σκέψεις ότι εγκατέλειψε τη θέση του, τους μαθητές του, άρχισαν να τον βασανίζουν κατά τη διάρκεια του ταξιδιού. Λιποτάκτης ο κύριος Κάντορ εγκατέλειψε τον "πόλεμο" διαλέγοντας την αγκαλιά της Μάρσια και την ασφάλεια του Ίντιαν Χιλ.

Οι ενοχές γρήγορα ξεπεράστηκαν σαν έφτασε στις καταστηνώσεις Ίντιαν Χιλ, τόπος παραδεισένιος. Εξ' άλλου αυτός ο πόλεμος κακού - καλού ήταν δουλειά του Θεού και μόνο· και μ' αυτόν τα 'χε βάλει ο κύριος Κάντορ· σ' αυτόν τον Θεό που σκοτώνει παιδιά από πολιομυελίδα, που στο κάτω κάτω αυτός είχε επιτρέψει να υπάρχει.

Όμως η φρικτή ασθένεια δεν άργησε να φτάσει στον φυσικό και ερωτικό παράδεισο του κυρίου Κάντορ.. Μα τι γίνεται; Πεθαίνουν οι μαθητές του και μάλιστα οι πιο γεροδεμένοι; Μήπως φταίει ο ίδιος; Μήπως αυτός είναι ο φορέας της φρικτής αρρώστιας;



Ο Β' παγκόσμιος πόλεμος είχε τελειώσει· μετά από δέκα χρόνια, σχεδόν, είχε τελειώσει κι ο πόλεμος της πολιομυελίτιδας, που ήταν (αν εξαιρέσουμε την ατομική βόμβα) ο χειρότερος φόβος, αφού άφησε στις μεταπολεμικές ΗΠΑ 3.145 θανάτους και 21.269 χτυπημένους από μέτρια μέχρι σοβαρή αναπηρία.

Δυο άντρες συναντιούνται μια φορά τη βδομάδα συντρώγοντας σε εστιατόριο· ο ένας είναι γύρω στα πενήντα ο άλλος τριάντα εννιά. Είναι κι οι δυο ανάπηροι, ο νεότερος κυκλοφορεί με πατερίτσες. Ο ηλικιωμένος έχει γερό το δεξί του χέρι και πόδι και σακατεμένα -παράλυτα τα αριστερά του άκρα. Είναι ο δάσκαλος σωματικής αγωγής κύριος Κάντορ και ο πρώην μαθητής του, ο Αρνολντ Μέσνικοφ, που μας κάνει την αφήγηση από τα παιδικά χρόνια τα δικά του και τα νεανικά του δασκάλου του. Τα συζητούν ξανά και ξανά, τα ζωντανεύουν με συμφωνίες και διαφωνίες όμως με περίσσια αγάπη και συγκίνηση.


Μετά από ατέλειωτες οδυνηρές παραμονές τους σε νοσοκομεία, βγήκαν μεν ανάπηροι, αλλά ζωντανοί· στην αρχή κυκλοφορούσαν με αναπηρικά καροτσάκια.. τώρα πάλι καλά..

Ο νεότερος παντρεύτηκε έκανε οικογένεια, εργάζεται είναι καλά και ευτυχής με την καλή και συμπαραστάτισσα σύζυγό του. Όχι ο άλλος ήταν κατάμονος· ναι εργαζόταν στο Δημόσιο. Όχι δεν ξαναείδε την αγαπημένη του την έδιωξε· όφειλε να της δώσει την ελευθερία της, να μην την παγιδεύσει.. ενώ ο ίδιος έμεινε εκεί παγιδευμένος στην κόλαση της ενοχής, γιατί όπως πίστευε ήταν εκείνος που μετέδωσε τον ιό, ως φορέας που ήταν. Ναι φταίχτης, για τα δικά του γούστα, ήταν η μοχθηρία του Θεού.

Όμως εκείνη τη μέρα είχε στα χέρια ένα αχνοπράσινο χαρτί αλληλογραφίας, μια επιστολή αποκλειστικά για κείνον γραμμένη με καλλιγραφικά γράμματα: το 'φερα να το δεις είπε. Ήταν ένα γράμμα της Μάρσια που από την αρχή ως το τέλος της σελίδας έγραφε: "άντρα μου, άντρα μου, άντρα μου, άντρα μου.."

(σελ. 121) Όσο λιγότερος φόβος, τόσο το καλύτερο. Ο φόβος μας παραλύει. Ο φόβος μας εξευτελίζει. Να καλλιεργούμε λιγότερο φόβο...

(σελ. 211) Οι αντισημίτες λένε ότι η πολιομυελίτιδα εξαπλώνεται έτσι στη γειτονιά μας, επειδή είμαστε Εβραίοι... Μερικοί είναι σαν να λένε ότι ο καλύτερος τρόπος να ξεφορτωθούμε την επιδημία της πολιομυελίτιδας είναι νά κάψουμε ολόκληρο το Γουϊκγουέικ και τους Εβραίους μαζί.

(σελ. 119) "έχεις συνείδηση, και η συνείδηση είναι ανεκτίμητη ιδιότητα· όχι όμως αν σε παγιδέψει στη σκέψη ότι είσαι ένοχος για κάτι που βρίσκεται πολύ πέρα από το πεδίο της ευθύνης σου". Σκέφτηκε να ρωτήσει: ο Θεός δεν έχει συνείδηση; Πού είναι η δική Του ευθύνη; Ή μήπως Εκείνος δεν γνωρίζει κανένα όριο;

Ευγενία Μακαριάδη.