ΝΕΜΕΣΙΣ * του ΦΙΛΙΠ ΡΟΘ. (γεν. 1933 στο Νιούαρκ του Νιου Τζέρσεϊ)

Έργα του:
-κι ό,τι θέλει ας γίνει. -Το ανθρώπινο στίγμα.
-Το σύνδρομο Πόρτνοϊ. -Το ζώο που ξεψυχά.
-Ζούκερμαν Δεσμώτης. -Κουβέντες του σιναφιού.
-Ο καθηγητής του πόθου. -Καθένας.
-Αντιζωή. -Η συνωμοσία εναντίον της Αμερικής.
-Επιχείρηση Σάυλωκ. -Φεύγει το φάντασμα.
-Αμερικανικό ειδύλλιο. -Αγανάκτηση.
-Παντρεύτηκα έναν κομμουνιστή. -Η ταπείνωση.

*MAN BOOKER INTERNATIONAL PRIZE 2011.

Μια δυνατή στριγκλιά από βάθος ψυχής, που σκίζει κομματιάζοντας τη συμπαντική μας υπόσταση, μπρος στον τρόμο του θανάτου, της παράλυσης, της μοναξιάς, της αρρώστιας, της απώλειας.

Έναν ανηλεή πόλεμο με τις ενοχές του έχει ο Μπάκυ Κάντορ, ήρωας της μυθιστορίας.

Μια στριγκλιά μάνας μπρος στην επαπειλούμενη, θανατηφόρα αρρώστια που πιθανόν κολλήσει το παιδί της και πεθάνει.

Μόνο που ο Μπάκυ Κάντορ δεν άκουγε απλώς τη στριγκλιά - ήταν ο ίδιος η στριγκλιά. (σελ.245).


Τραγικό έργο, σηματοδοτεί επιλογές μας σε κρίσιμες καταστάσεις, που ξεπερνούν τη σκέψη μας, την κρίση μας, πολλές φορές την αξιοπρέπειά μας..

Τελικά τι είναι συνείδηση, τι είναι αξιοπρέπεια; ποιο είναι το έσχατο σημείο τους; είναι άραγε η αυτοτιμωρία χωρίς έλεος, ως η ιδεολογία του ήρωά μας υπαγορεύει;

Τελικά τι δύναμη, τι ηρωισμός υπάρχει στον αφόρητο σωματικό πόνο ενός ανθρώπου, ενός παιδιού που πάσχει από την αρρώστια της πολιομυελίτιδας; Ενός παιδιού που παρατηρεί με τρόμο τα ισχνά, σαν καλάμια, ποδαράκια του ακίνητα και ψιθυρίζει "κουνηθείτε, κουνηθείτε"...

Σήμερα, πόσα παιδάκια πονούν, παραλύουν και πεθαίνουν όχι από πολιομυελίτιδα, όπως στο μυθιστόρημα, αλλά από την αρρώστια της πείνας;

Σε πρωτοπρόσωπη αφήγηση η νουβέλα. Κάποιος μαθητής του Κάντορ, που μας συστήνεται στο τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου, ιστορεί τα παιδικά και νεανικά χρόνια του δάσκαλου-γυμναστή Μπάκυ Κάντορ.


Ο κύριος Κάντορ ήταν ένας γεροδεμένος νέος είκοσι τριών ετών· δάσκαλος φυσικής αγωγής και αρσιβαρίστας, διευθυντής του Υπαίθριου Κέντρου Άθλησης, εκείνου του καυτού καλοκαιριού του έτους 1944, στο Νιούαρκ. Ήταν ένας από τους λίγους που δεν πολεμούσε στο μέτωπο, λόγω της κακής του όρασης, κι αυτό το έφερε βαρέως.

Μεγάλωσε ορφανός στα χέρια του παππού και της γιαγιάς. Ανατράφηκε με ήθος, θάρρος και αξιοπρέπεια, ως οι ιδιότητες της προσωπικότητάς του.

Ο Β' παγκόσμιος πόλεμος μαινόταν κι άφηνε νεκρούς, ανάπηρους, ερείπια και πόνο, ενώ στην πόλη του Νιούαρκ ένας εχθρός αόρατος με όπλο την πολιομυελίτιδα είχε τα ίδια φριχτά αποτελέσματα και αφάνιζε, κατά το πλείστον, παιδιά και νέους.

Τα πρώτα κρούσματα πολιομυελίτιδας εκδηλώθηκαν στη φτωχή ιταλική γειτονιά στην άλλη άκρη της πόλης, ενώ στην εβραϊκή συνοικία, όπου και το Κέντρο Άθλησης, δεν είχε μέχρι στιγμής κανένα περιστατικό.

Τα παιδιά που αθλούνταν στο Κέντρο αγαπούσαν και θαύμαζαν τον καθηγητή τους κύριο Κάντορ· καταπληκτικό αθλητή στο ακόντιο, στην άρση βαρών, στις καταδύσεις. Ο θαυμασμός τους περίσσεψε όταν μια μέρα μια αλητοπαρέα νταήδων Ιταλών προσπάθησαν με θράσος να εισβάλλουν στο Κέντρο και να μεταδώσουν όπως οι ίδιοι κραύγαζαν την αρρώστια. Ο κύριος Κάντορ τους αντιμετώπισε με θάρρος και κοιτώντας τους κατάματα τους απαγόρεψε την είσοδο, ενώ εκείνοι φεύγοντας θρασύδειλα έφτυναν το πεζοδρόμιο, ώστε να τους μολύνουν με την κακιά αρρώστια.

Η αρρώστια έφτασε πολύ γρήγορα στην εβραϊκή συνοικία. Πολλοί γονείς δεν άφηναν τα παιδιά τους να πηγαίνουν στο Κέντρο Άθλησης. Ο κύριος Κάντορ ήταν θλιμμένος βαθιά για τους μαθητές του. μερικοί έμεναν ανάπηροι από την αρρώσια, άλλοι χάνονταν· υπήρξε υποστηρικτής και συμπαραστάτης στους γονείς που πενθούσαν κι σ' όσους είχαν την ανάγκη του. Ήταν ένας αξιοσέβαστος δάσκαλος, αγαπητός από γονείς και μαθητές.

Μέσα σ' αυτές τις καταστάσεις συμφοράς που ζούσε ο κύριος Κάντορ, αποφάσισε να παραιτηθεί· και παρ' όλες τις προσβλητικές παρατηρήσεις του ηλικιωμένου προέδρου του Κέντρου, για την εγκατάλειψη της θέσης του, εκείνος αποφάσισε να πάει να βρει την αγαπημένη του Μάρσια στα όρη Πόκονο προς την Πενσυλβανία, όπου εργαζόταν η ίδια στις κατασκηνώσεις Ίντιαν Χιλ και υπήρχε μια θέση κενή και για κείνον. Πολλά τα τηλεφωνήματα και τα γράμματα της αγαπημένης του, να πάει εκεί όπου η αρρώστια δεν υπήρχε.. γιατί ήταν εξοχή, ο αέρας καθαρός και όχι μολυσματικός..

Οι ένοχες σκέψεις ότι εγκατέλειψε τη θέση του, τους μαθητές του, άρχισαν να τον βασανίζουν κατά τη διάρκεια του ταξιδιού. Λιποτάκτης ο κύριος Κάντορ εγκατέλειψε τον "πόλεμο" διαλέγοντας την αγκαλιά της Μάρσια και την ασφάλεια του Ίντιαν Χιλ.

Οι ενοχές γρήγορα ξεπεράστηκαν σαν έφτασε στις καταστηνώσεις Ίντιαν Χιλ, τόπος παραδεισένιος. Εξ' άλλου αυτός ο πόλεμος κακού - καλού ήταν δουλειά του Θεού και μόνο· και μ' αυτόν τα 'χε βάλει ο κύριος Κάντορ· σ' αυτόν τον Θεό που σκοτώνει παιδιά από πολιομυελίδα, που στο κάτω κάτω αυτός είχε επιτρέψει να υπάρχει.

Όμως η φρικτή ασθένεια δεν άργησε να φτάσει στον φυσικό και ερωτικό παράδεισο του κυρίου Κάντορ.. Μα τι γίνεται; Πεθαίνουν οι μαθητές του και μάλιστα οι πιο γεροδεμένοι; Μήπως φταίει ο ίδιος; Μήπως αυτός είναι ο φορέας της φρικτής αρρώστιας;



Ο Β' παγκόσμιος πόλεμος είχε τελειώσει· μετά από δέκα χρόνια, σχεδόν, είχε τελειώσει κι ο πόλεμος της πολιομυελίτιδας, που ήταν (αν εξαιρέσουμε την ατομική βόμβα) ο χειρότερος φόβος, αφού άφησε στις μεταπολεμικές ΗΠΑ 3.145 θανάτους και 21.269 χτυπημένους από μέτρια μέχρι σοβαρή αναπηρία.

Δυο άντρες συναντιούνται μια φορά τη βδομάδα συντρώγοντας σε εστιατόριο· ο ένας είναι γύρω στα πενήντα ο άλλος τριάντα εννιά. Είναι κι οι δυο ανάπηροι, ο νεότερος κυκλοφορεί με πατερίτσες. Ο ηλικιωμένος έχει γερό το δεξί του χέρι και πόδι και σακατεμένα -παράλυτα τα αριστερά του άκρα. Είναι ο δάσκαλος σωματικής αγωγής κύριος Κάντορ και ο πρώην μαθητής του, ο Αρνολντ Μέσνικοφ, που μας κάνει την αφήγηση από τα παιδικά χρόνια τα δικά του και τα νεανικά του δασκάλου του. Τα συζητούν ξανά και ξανά, τα ζωντανεύουν με συμφωνίες και διαφωνίες όμως με περίσσια αγάπη και συγκίνηση.


Μετά από ατέλειωτες οδυνηρές παραμονές τους σε νοσοκομεία, βγήκαν μεν ανάπηροι, αλλά ζωντανοί· στην αρχή κυκλοφορούσαν με αναπηρικά καροτσάκια.. τώρα πάλι καλά..

Ο νεότερος παντρεύτηκε έκανε οικογένεια, εργάζεται είναι καλά και ευτυχής με την καλή και συμπαραστάτισσα σύζυγό του. Όχι ο άλλος ήταν κατάμονος· ναι εργαζόταν στο Δημόσιο. Όχι δεν ξαναείδε την αγαπημένη του την έδιωξε· όφειλε να της δώσει την ελευθερία της, να μην την παγιδεύσει.. ενώ ο ίδιος έμεινε εκεί παγιδευμένος στην κόλαση της ενοχής, γιατί όπως πίστευε ήταν εκείνος που μετέδωσε τον ιό, ως φορέας που ήταν. Ναι φταίχτης, για τα δικά του γούστα, ήταν η μοχθηρία του Θεού.

Όμως εκείνη τη μέρα είχε στα χέρια ένα αχνοπράσινο χαρτί αλληλογραφίας, μια επιστολή αποκλειστικά για κείνον γραμμένη με καλλιγραφικά γράμματα: το 'φερα να το δεις είπε. Ήταν ένα γράμμα της Μάρσια που από την αρχή ως το τέλος της σελίδας έγραφε: "άντρα μου, άντρα μου, άντρα μου, άντρα μου.."

(σελ. 121) Όσο λιγότερος φόβος, τόσο το καλύτερο. Ο φόβος μας παραλύει. Ο φόβος μας εξευτελίζει. Να καλλιεργούμε λιγότερο φόβο...

(σελ. 211) Οι αντισημίτες λένε ότι η πολιομυελίτιδα εξαπλώνεται έτσι στη γειτονιά μας, επειδή είμαστε Εβραίοι... Μερικοί είναι σαν να λένε ότι ο καλύτερος τρόπος να ξεφορτωθούμε την επιδημία της πολιομυελίτιδας είναι νά κάψουμε ολόκληρο το Γουϊκγουέικ και τους Εβραίους μαζί.

(σελ. 119) "έχεις συνείδηση, και η συνείδηση είναι ανεκτίμητη ιδιότητα· όχι όμως αν σε παγιδέψει στη σκέψη ότι είσαι ένοχος για κάτι που βρίσκεται πολύ πέρα από το πεδίο της ευθύνης σου". Σκέφτηκε να ρωτήσει: ο Θεός δεν έχει συνείδηση; Πού είναι η δική Του ευθύνη; Ή μήπως Εκείνος δεν γνωρίζει κανένα όριο;

Ευγενία Μακαριάδη.

ΤΟ ΚΟΙΜΗΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΠΡΑΓΑΣ.

Του Ουμπέρτο Έκο. (γεν. 1932 (Αλεσσάντρια-Πιεμόντε).

Έργα του: Το όνομα του Ρόδου (1980),
Το εκκρεμές του Φουκώ(1988),
Το νησί της προηγούμενης μέρας (1994),
Μπαουντολίνο (2001),
Η μυστηριώδης φλόγα της βασίλισσας Λοάνα (2006).


Μυθιστορία που αναβιώνει την ιστορία του 19ου αιώνα, κινηματογραφικά θα έλεγα, και όπως αναφέρει ο ίδιος ο συγγραφέας, βασίζεται σε αληθινά γεγονότα και πρόσωπα, εκτός του ήρωά του Σιμόνε Σιμονίνι που είναι εφεύρημα επινόησης.

Ο συγγραφέας Ουμπέρτο Έκο, καθηγητής Σημειωτικής, παίζει στα δάχτυλα την ιστορία και καταπιάνεται κατά καιρούς με τέτοιου είδους μυθιστορήματα. Στο συγκεκριμένο τρίβει τα χέρια του με σαρκασμό, χλεύη και συμβολισμούς της ιστορίας του 19ου αιώνα που δεν διαφέρει πολύ από τη σημερινή, όπως ίντριγκες, κατασκοπίες, πόλεμοι, ψεύδη, συνωμοσίες και προπαγάνδες.

Με ροπή σε μια κατάσταση ισοπεδωτική που βασίζεται στην πλαστογραφία της ιστορίας, ρίχνει, χλευάζοντας βέβαια, το ανάθεμα σε Εβραίους-Μασσόνους - είναι υπαίτιοι όλων των κακών, κρατούν τον παγκόσμιο πλούτο με σκοπό να κατακυριεύσουν τη γη, να ανασύρουν στην επιφάνεια τον εβραϊκό μακιαβελισμό και τα σχέδιά τους για τη διάβρωση των κρατών κλπ..κλπ...

Ο Σιμόνε Σιμονίνι, είναι ένας συμβολαιογράφος που πλαστογραφεί διαθήκες, δημόσια έγγραφα και ιδιωτικά και τα πουλάει ακριβά στους ενδιαφερόμενους. όπως και τα περίφημα πλαστόγραφα των Σοφών της Σιών. Δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένα τομάρι που ανατράφηκε από τον παππού του (απόστρατος λοχαγός) με τη διδαχή του μίσους εναντίον των ασχημομούρηδων Εβραίων. Είναι εγκλωβισμένος στον φανατισμό, στην έχθρα και στο ρατσισμό. Και δεν ξεχνά μεγαλώνοντας (γιατί δεν σταματούσε να του το υπενθυμίζει ο παππούς) ότι: "ο Εβραίος πέρα από ματαιόδοξος σαν Ισπανός, αδαής σαν Κροάτης, ερωτύλος σαν Λεβαντίνος, αχάριστος σαν Μαλτέζος, θρασύς σαν τσιγγάνος, βρόμικος σαν Άγγλος, λιγδιάρης σαν Καλμούχος, αυταρχικός σαν Πρώσος και συκοφάντης σαν αυτούς που είναι από το Άστυ, είναι και μοιχός, εξαιτίας του ασυγκράτητου πόθου του, ο οποίος οφείλεται στην περιτομή που τους κάνει να έχουν πιο εύκολα στύσεις... κλπ.." (σελ. 17).

Ο ήρωας έχει όλα τα κακά της ανθρώπινης κακίας, κυνικός, ψεύτης, φονιάς, κατάσκοπος, λιποτάχτης, παραχαράκτης των πολιτικών γεγονότων έναντι αδρής αμοιβής, χωρίς έλεος σε κανέναν και κείνο που τον ενδιαφέρει στη ζωή είναι μόνο ο εαυτός του, τα χρήματα και τα πολυτελή εστιατόρια μιας και έχει αδυναμία στην καλή κουζίνα.

Να λοιπόν πως κατασκευάζει ένα δήθεν ντοκουμέντο, με έναν μάρτυρα ινκόγκνιτο, αλλιώς τον περιμένει ο θάνατος, τις μαγγανευτικές τελετές Εβραίων στο νεκροταφείο τα μεσάνυχτα. Στον τάφο λοιπόν του ραβί Λοβ, (που τον 17ο αιώνα είχε δημιουργήσει το Γκόλεμ) θα γινόταν ιουδαϊκή σύναξη, θα έφταναν δώδεκα άτομα τυλιγμένα σε σκούρους μανδύες, και μια φωνή, σαν από τάφο, θα χαιρετούσε σαν τους δώδεκα Ρος-Μπαθ-Αμποθ, αρχηγούς των δώδεκα φυλών του Ισραήλ, και ο καθένας θα απαντούσε "σε χαιρετούμε, υιέ του καταραμένου"....
(σελ.265).

Η ιστορία πάντα έχει ενδιαφέρον και μάλιστα αυτή του 19ου αιώνα μια και αναφέρονται γνωστά πολιτικά πρόσωπα, συγγραφείς όπως ο Αλέξανδρος Δουμάς (1802-1870) και ο υιός (1824-1895), ο Εμιλ Ζολά (1840-1902) και το περίφημο "κατηγορώ" του για την υπόθεση του λοχαγού Αλφρεντ Ντρέιφους (1859-1935) θύμα δικαστικής σκευωρίας (και εδώ έβαλε το δάχτυλό του, συγγνώμη την πένα του ο Σιμονίνι), ψυχιάτρους όπως ο Ζίγκμουντ Φρόιντ (1856-1939), ο λόρδος Μπίκονσφιλντ (Ντισραέλι) (1804-1881) συγγραφέας-πρωθυπουργός, ο Ευγένιος Σι- (1804-1857) συγγραφέας, στρατιωτικοί-πολιτικοί όπως ο Ιταλός επαναστάτης Τζουζέπε Γαριβάλδη, που αποσκοπούσε στην ένωση της Ιταλίας, κ.α..

Σημειώνω κάποιες αναφορές του συγγραφέα που τις βρίσκουμε και στις μέρες μας :

(σελ. 142) "ότι τους άντρες των μυστικών υπηρεσιών τους βολεύει πάντα, ακόμα κι αν δεν βγει στη φόρα αμέσως, ένα ντοκουμέντο με το οποίο μπορούν να εκβιάζουν τους ανθρώπους της κυβέρνησης , να σπέρνουν αναστάτωση ή να ανατρέπουν καταστάσεις."

(σελ. 173) "όχι ένας πόλεμος ενάντια στους Βουρβόνους, αλλά ένας πόλεμος των φτωχών ενάντια σ' αυτούς που τους κάνουν να πεινάνε, και δεν βρίσκονται μόνο στην Αυλή του βασιλιά, αλλά παντού."

(σελ. 358) "είναι ένας απατεώνας, ένας κατάσκοπος. Καθολικός ιερέας και εκδιώχτηκε από την Εκκλησία, επειδή έκανε μερικά πράγματα, πώς να το πω, μάλλον βρόμικα με παιδάκια - και αυτή είναι ήδη μια κακή αρχή, π' ανάθεμά τον, ξέρουμε ότι ο άνθρωπος είναι αδύναμος, αλλά όταν είσαι παπάς, είσαι αναγκασμένος να κρατάς μιαν αξιοπρέπεια."

(σελ. 376) "το βασικό χαρακτηριστικό των ανθρώπων είναι ότι πιστεύουν πρόθυμα τα πάντα. Από την άλλη, πώς θα μπορούσε η Εκκλησία να αντέξει για σχεδόν δυο χιλιάδες χρόνια χωρίς την παγκόσμια ευπιστία;"

Το μυθιστόρημα είναι καλογραμμένο και προσιτό (οπωσδήποτε) σ' αυτούς που ξέρουν ή θυμούνται καλά την ιστορία του 19ου αιώνα. εγώ που δεν θυμόμουν πολλά πράγματα, δεν σας κρύβω ότι το βρήκα ενδιαφέρον, αλλά ειλικρινά με κούρασε κι άργησα να το τελειώσω. Όμως βρήκα πολύ έξυπνο το εύρημα του συγγραφέα για τα δυο πρόσωπα του Σιμονίνι το δικό του και του αβά που σκότωσε, τον Ντάλα Πίκολα, οπότε γράφοντας το ημερολόγιό του, κατά τη δύση του βίου του, και ξεχνώντας σημαντικά γεγονότα, ο ένας συμπλήρωνε τον άλλον, στον ίδιο χώρο, στο ίδιο ημερολόγιο, ενώ ο αφηγητής σαν τρίτο πρόσωπο έμπαινε και κείνος στον χορό των τραγικών αποκαλύψεων.

Εκείνο όμως που βρίσκω ότι λείπει είναι η αντιρροπία έναντι της ροπής του συγγραφέα (με την ειρωνική έστω ματιά του) στην παραχάραξη της ιστορίας, στο φανατισμό, στο ρατσισμό στο μίσος, στη βία, στο φόνο και στην έχθρα.