ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΣΠΙΝΟΖΑ

                                       Μυθιστόρημα,

                                     του IRVIN  DAVID YALOM,

                                  γεν. 13.05.1931, Ουάσινγτον.

  Ο Irvin Yalom είναι ομότιμος καθηγητής ψυχιατρικής στην ιατρική σχολή του Πανεπιστημίου Στάνφορντ .

  Έργα του: "Όταν έκλαψε ο Νίτσε", "Η θεραπεία του Σοπεναουερ", "Στο Ντιβάνι", κ.α..

Ο συγγραφέας  με τη ματιά ψυχιάτρου, όπως θα έκανε σήμερα αν είχε απέναντί του τους δυο ήρωες της μυθιστορίας του, παραλληλίζει τις ζωές δυο τελείως διαφορετικών προσωπικοτήτων, όπου ο χρόνος ύπαρξής τους απέχει κατά δυο αιώνες.

Οι ήρωες του μυθιστορήματος είναι υπαρκτά πρόσωπα  εκ των οποίων ο πρώτος είναι,

η σπουδαία μορφή του Ολλανδού φιλοσόφου Βενέδικτου ντε (Μπαρούχ) Σπινόζα, εβραϊκής καταγωγής, υπέρμαχος της ελευθερίας της σκέψης και του πανθεϊσμού. Ο Σπινόζα γεννήθηκε το 1632 στο Άμστερνταμ και πέθανε το 1677 από φυματίωση.

Και  δεύτερος είναι, 

ο μέγας ρατσιστής και υπέρμαχος της ανωτερότητας της Άριας φυλής ΄Αλφρεντ Ρόζενμπεργκ, φίλος του Χίτλερ και σύμβουλός του επί εξωτερικών θεμάτων. Ο Ρόζενμπεργκ γεννήθηκε στο Ρεβάλ της Εσθονίας το 1893 και το 1946 εκτελέ-στηκε με απαγχονισμό αφού βρέθηκε ένοχος στη Δίκη της Νυρεμβέργης.

Τι σχέση άραγε θα μπορούσε να υπάρχει μεταξύ των προαναφερομένων αφού ο μεν πρώτος είναι ο μεγαλύτερος φιλόσοφος όλων των εποχών και ο δεύτερος ένας από τους ανθρωποθύτες του Β' παγκόσμιου πολέμου αίτιος κι αυτός ανθρωποσφαγής εκατομμυρίων άμαχων ιδίως Εβραίων και άλλων  φυλών;

Φαντάζομαι ότι η απόφαση του ιδεολόγου του ναζισμού Αλφρεντ Ρόζενμπεργκ και φανατικού αντισημίτη, υπό την ηγεσία του οποίου έκλεψαν εκατομμύρια βιβλία και  πλείστα κατέκαψαν, να φροντίσει ώστε να διασωθούν τα βιβλία του Σπινόζα καθώς και ένα πορτραίτο του τρεις αιώνες μετά το θάνατό του, κέντρισε το ενδιαφέρον του συγγραφέα  να ανιχνεύσει επιστημονικά την ψυχολογία του φιλοσόφου σε πρώτο επίπεδο και σε δεύτερο του ιδεολόγου του ναζισμού Ρόζενμπεργκ, με αποτέλεσμα ένα βιβλίο με βασική αναφορά στο φιλοσοφικό έργο του Σπινόζα.

Ο Μπαρούχ Σπινόζα εκδιώχθηκε από την Ιουδαϊκή (σεφαρδίτικη)  κοινότητα του Άμστερνταμ με "χέρεμ" αφορισμό που ποτέ δεν ακυρώθηκε, το πρωί της Πέμπτης 27 Ιουλίου 1656 σε ηλικία 23 ετών για τις αιρετικές του απόψεις περί Θεού, διότι αντιλαμβάνεται το Θεό ως "μια ουσία που συνίσταται από άπειρα κατηγορήματα καθένα από τα οποία εκφράζει αιώνια και άπειρη ουσία".

Τώρα, το μίσος του Αλφρεντ Ρόζενμπεργκ για κάθε τι εβραϊκό είναι συγκεχυμένο στην περίπτωση Σπινόζα μια και ο γερμανός διανοούμενος συγγραφέας Γκαίτε, [Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον (1749-1832)] τον οποίον θαυμάζει, έφερε επί ένα χρόνο μαζί του το έργο του Σπινόζα "ΗΘΙΚΗ", όπου στην αυτοβιογραφία του σημειώνει:

"Ο νους ο οποίος είχε τόσο αποφασιστική επίδραση πάνω μου και τόσο μεγάλη επιρροή στον όλο τρόπο σκέψη μου ήταν ο Σπινόζα. ΄Έχοντας μάταια αναζητήσει παντού, σε ολόκληρο τον κόσμο, ένα μέσο να καλλιεργήσω την παράξενη φύση μου , έτυχε τέλος να συναντήσω την ΗΘΙΚΗ αυτού του ανθρώπου. Εδώ βρήκα ένα ηρεμιστικό για τα πάθη μου. ήταν σαν ν' άνοιγε για μένα μια πλατιά και απρόσκοπτη θέα αυτού του υλικού και θνητού κόσμου. Εκείνο όμως που με έδεσε ειδικά με τον Σπινόζα ήταν η απεριόριστη ανιδιοτέλεια που αναδυόταν από κάθε του φράση. Αυτή η υπέροχη έκφραση: "εκείνος που αγαπά σωστά τον Θεό οφείλει να μην επιθυμεί ο Θεός να ανταποδώσει την αγάπη του", με όλα τα θεμέλια στα οποία στηρίζεται και με όλες τι συνέπειες που την πλαισιώνουν, γέμισε όλη τη δύναμη της σκέψης μου".

Δυο επινοημένα, κατά τον συγγραφέα,  πρόσωπα είναι ο Γιάκομπ Μεντόζα  και ο Φράνκο Μπενίτεζ.  Οι δυο τους συστήθηκαν ως ξαδέλφια στον Σπινόζα  και  ότι τάχα ο τελευταίος έχει χάσει την πίστη του στο Θεό· γι αυτό αποτείνονται σε 'κείνον μια κι  είναι ακουστός για την ευφυία και νοημοσύνη του.

Βεβαίως τα δυο ξαδέλφια είναι βαλτά από τον θείο τους Ντουάρτε Γκονζάλεζ Ροντριγκες που ήταν σε αντιδικία με τον Σπινόζα·   με την μαρτυρία, λοιπόν, αυτών των δυο που καταθέτουν ότι ο Σπινόζα αντιτίθεται στη θρησκεία και την παράδοση του εβραϊσμού λέγοντας  ότι, ο Θεός δεν είναι τίποτα περισσότερο από τη φύση και δεν υπάρχει κόσμος μετά θάνατον.

Παρ' ότι ο ραβίνος Μορτέρα εκβιάζει τον Σπινόζα να μην προδώσει τη συλλογή ραβινικών παραδόσεων (ταλμούδ, τορά), διότι θα αφοριστεί με 'χέρεμ", και να  δεχτεί ότι τα  δυο ξαδέλφια ψευδομαρτύρησαν εναντίον του και σ' αυτό θα είναι και ο ίδιος υπέρ του, μια και είναι ο μόνος που αξίζει να τον διαδεχτεί, ο Σπινόζα δεν ενδίδει και αφορίζεται.

Στη μυθιστορία ο Φράνκο έχει μετανιώσει για την παγίδα που έστησαν στον Σπινόζα· είναι άνθρωπος με ανοιχτό μυαλό αποδέχεται τις απόψεις του  φιλόσοφου και γίνονται φίλοι. Στις διαλογικές τους συζητήσεις ο Φράνκο έχει τη θέση ψυχολόγου, θα λέγαμε,  και οι εύστοχες ερωτήσεις του φέρνουν τον Σπινόζα να συμφωνεί σε πολλές από τις απόψεις του.

Άλλο επινοημένο πρόσωπο είναι ο Φρήντριχ  Πφίστερ, ψυχοθεραπευτής του έτερου ήρωα της μυθιστορίας, του ναζιστή Άλφρεντ Ρόζενμπεργκ, και οι διαλογικές  συζητήσεις δεν είναι τίποτα παραπάνω απ' αυτές που θα έκανε ο ίδιος ο συγγραφέας με την ιδιότητά του τού ψυχιάτρου.

Σημειώνω πιο κάτω μερικές από τις περίφημες "αιρετικές" απόψεις του Σπινόζα.

"Δεν επιθυμούμε κάτι επειδή το θεωρούμε αγαθό, αλλά αντιθέτως θεωρούμε κάτι αγαθό επειδή το επιδιώκουμε, το επιθυμούμε, το θέλουμε, το ποθούμε διακαώς".

"Αυτός που θέλει να διακρίνει την αλήθεια από το ψέμα πρέπει να έχει επαρκή ιδέα περί του τι είναι αλήθεια και ψέμα".

" ΗΘΙΚΗ - στην ενότητα για το πώς να υπερβεί κανείς τα δεσμά του πάθους- <η λογική δεν μπορεί να νικήσει το πάθος και πρέπει κανείς να μετατρέψει τη λογική σε πάθος>.

" Θεός και κόσμος είναι το ίδιο πράγμα".

" Το ανθρώπινο πνεύμα και το σώμα είναι το ίδιο πράγμα ιδωμένο από διαφορετική σκοπιά, από τη σκοπιά των κατηγορημάτων της έκτασης και της σκέψης".

"Όταν ένας άνθρωπος είναι λεία των συναισθημάτων του δεν είναι κύριος του εαυτού παρά βρίσκεται στο έλεος της τύχης".