ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΣΠΙΝΟΖΑ

                                       Μυθιστόρημα,

                                     του IRVIN  DAVID YALOM,

                                  γεν. 13.05.1931, Ουάσινγτον.

  Ο Irvin Yalom είναι ομότιμος καθηγητής ψυχιατρικής στην ιατρική σχολή του Πανεπιστημίου Στάνφορντ .

  Έργα του: "Όταν έκλαψε ο Νίτσε", "Η θεραπεία του Σοπεναουερ", "Στο Ντιβάνι", κ.α..

Ο συγγραφέας  με τη ματιά ψυχιάτρου, όπως θα έκανε σήμερα αν είχε απέναντί του τους δυο ήρωες της μυθιστορίας του, παραλληλίζει τις ζωές δυο τελείως διαφορετικών προσωπικοτήτων, όπου ο χρόνος ύπαρξής τους απέχει κατά δυο αιώνες.

Οι ήρωες του μυθιστορήματος είναι υπαρκτά πρόσωπα  εκ των οποίων ο πρώτος είναι,

η σπουδαία μορφή του Ολλανδού φιλοσόφου Βενέδικτου ντε (Μπαρούχ) Σπινόζα, εβραϊκής καταγωγής, υπέρμαχος της ελευθερίας της σκέψης και του πανθεϊσμού. Ο Σπινόζα γεννήθηκε το 1632 στο Άμστερνταμ και πέθανε το 1677 από φυματίωση.

Και  δεύτερος είναι, 

ο μέγας ρατσιστής και υπέρμαχος της ανωτερότητας της Άριας φυλής ΄Αλφρεντ Ρόζενμπεργκ, φίλος του Χίτλερ και σύμβουλός του επί εξωτερικών θεμάτων. Ο Ρόζενμπεργκ γεννήθηκε στο Ρεβάλ της Εσθονίας το 1893 και το 1946 εκτελέ-στηκε με απαγχονισμό αφού βρέθηκε ένοχος στη Δίκη της Νυρεμβέργης.

Τι σχέση άραγε θα μπορούσε να υπάρχει μεταξύ των προαναφερομένων αφού ο μεν πρώτος είναι ο μεγαλύτερος φιλόσοφος όλων των εποχών και ο δεύτερος ένας από τους ανθρωποθύτες του Β' παγκόσμιου πολέμου αίτιος κι αυτός ανθρωποσφαγής εκατομμυρίων άμαχων ιδίως Εβραίων και άλλων  φυλών;

Φαντάζομαι ότι η απόφαση του ιδεολόγου του ναζισμού Αλφρεντ Ρόζενμπεργκ και φανατικού αντισημίτη, υπό την ηγεσία του οποίου έκλεψαν εκατομμύρια βιβλία και  πλείστα κατέκαψαν, να φροντίσει ώστε να διασωθούν τα βιβλία του Σπινόζα καθώς και ένα πορτραίτο του τρεις αιώνες μετά το θάνατό του, κέντρισε το ενδιαφέρον του συγγραφέα  να ανιχνεύσει επιστημονικά την ψυχολογία του φιλοσόφου σε πρώτο επίπεδο και σε δεύτερο του ιδεολόγου του ναζισμού Ρόζενμπεργκ, με αποτέλεσμα ένα βιβλίο με βασική αναφορά στο φιλοσοφικό έργο του Σπινόζα.

Ο Μπαρούχ Σπινόζα εκδιώχθηκε από την Ιουδαϊκή (σεφαρδίτικη)  κοινότητα του Άμστερνταμ με "χέρεμ" αφορισμό που ποτέ δεν ακυρώθηκε, το πρωί της Πέμπτης 27 Ιουλίου 1656 σε ηλικία 23 ετών για τις αιρετικές του απόψεις περί Θεού, διότι αντιλαμβάνεται το Θεό ως "μια ουσία που συνίσταται από άπειρα κατηγορήματα καθένα από τα οποία εκφράζει αιώνια και άπειρη ουσία".

Τώρα, το μίσος του Αλφρεντ Ρόζενμπεργκ για κάθε τι εβραϊκό είναι συγκεχυμένο στην περίπτωση Σπινόζα μια και ο γερμανός διανοούμενος συγγραφέας Γκαίτε, [Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον (1749-1832)] τον οποίον θαυμάζει, έφερε επί ένα χρόνο μαζί του το έργο του Σπινόζα "ΗΘΙΚΗ", όπου στην αυτοβιογραφία του σημειώνει:

"Ο νους ο οποίος είχε τόσο αποφασιστική επίδραση πάνω μου και τόσο μεγάλη επιρροή στον όλο τρόπο σκέψη μου ήταν ο Σπινόζα. ΄Έχοντας μάταια αναζητήσει παντού, σε ολόκληρο τον κόσμο, ένα μέσο να καλλιεργήσω την παράξενη φύση μου , έτυχε τέλος να συναντήσω την ΗΘΙΚΗ αυτού του ανθρώπου. Εδώ βρήκα ένα ηρεμιστικό για τα πάθη μου. ήταν σαν ν' άνοιγε για μένα μια πλατιά και απρόσκοπτη θέα αυτού του υλικού και θνητού κόσμου. Εκείνο όμως που με έδεσε ειδικά με τον Σπινόζα ήταν η απεριόριστη ανιδιοτέλεια που αναδυόταν από κάθε του φράση. Αυτή η υπέροχη έκφραση: "εκείνος που αγαπά σωστά τον Θεό οφείλει να μην επιθυμεί ο Θεός να ανταποδώσει την αγάπη του", με όλα τα θεμέλια στα οποία στηρίζεται και με όλες τι συνέπειες που την πλαισιώνουν, γέμισε όλη τη δύναμη της σκέψης μου".

Δυο επινοημένα, κατά τον συγγραφέα,  πρόσωπα είναι ο Γιάκομπ Μεντόζα  και ο Φράνκο Μπενίτεζ.  Οι δυο τους συστήθηκαν ως ξαδέλφια στον Σπινόζα  και  ότι τάχα ο τελευταίος έχει χάσει την πίστη του στο Θεό· γι αυτό αποτείνονται σε 'κείνον μια κι  είναι ακουστός για την ευφυία και νοημοσύνη του.

Βεβαίως τα δυο ξαδέλφια είναι βαλτά από τον θείο τους Ντουάρτε Γκονζάλεζ Ροντριγκες που ήταν σε αντιδικία με τον Σπινόζα·   με την μαρτυρία, λοιπόν, αυτών των δυο που καταθέτουν ότι ο Σπινόζα αντιτίθεται στη θρησκεία και την παράδοση του εβραϊσμού λέγοντας  ότι, ο Θεός δεν είναι τίποτα περισσότερο από τη φύση και δεν υπάρχει κόσμος μετά θάνατον.

Παρ' ότι ο ραβίνος Μορτέρα εκβιάζει τον Σπινόζα να μην προδώσει τη συλλογή ραβινικών παραδόσεων (ταλμούδ, τορά), διότι θα αφοριστεί με 'χέρεμ", και να  δεχτεί ότι τα  δυο ξαδέλφια ψευδομαρτύρησαν εναντίον του και σ' αυτό θα είναι και ο ίδιος υπέρ του, μια και είναι ο μόνος που αξίζει να τον διαδεχτεί, ο Σπινόζα δεν ενδίδει και αφορίζεται.

Στη μυθιστορία ο Φράνκο έχει μετανιώσει για την παγίδα που έστησαν στον Σπινόζα· είναι άνθρωπος με ανοιχτό μυαλό αποδέχεται τις απόψεις του  φιλόσοφου και γίνονται φίλοι. Στις διαλογικές τους συζητήσεις ο Φράνκο έχει τη θέση ψυχολόγου, θα λέγαμε,  και οι εύστοχες ερωτήσεις του φέρνουν τον Σπινόζα να συμφωνεί σε πολλές από τις απόψεις του.

Άλλο επινοημένο πρόσωπο είναι ο Φρήντριχ  Πφίστερ, ψυχοθεραπευτής του έτερου ήρωα της μυθιστορίας, του ναζιστή Άλφρεντ Ρόζενμπεργκ, και οι διαλογικές  συζητήσεις δεν είναι τίποτα παραπάνω απ' αυτές που θα έκανε ο ίδιος ο συγγραφέας με την ιδιότητά του τού ψυχιάτρου.

Σημειώνω πιο κάτω μερικές από τις περίφημες "αιρετικές" απόψεις του Σπινόζα.

"Δεν επιθυμούμε κάτι επειδή το θεωρούμε αγαθό, αλλά αντιθέτως θεωρούμε κάτι αγαθό επειδή το επιδιώκουμε, το επιθυμούμε, το θέλουμε, το ποθούμε διακαώς".

"Αυτός που θέλει να διακρίνει την αλήθεια από το ψέμα πρέπει να έχει επαρκή ιδέα περί του τι είναι αλήθεια και ψέμα".

" ΗΘΙΚΗ - στην ενότητα για το πώς να υπερβεί κανείς τα δεσμά του πάθους- <η λογική δεν μπορεί να νικήσει το πάθος και πρέπει κανείς να μετατρέψει τη λογική σε πάθος>.

" Θεός και κόσμος είναι το ίδιο πράγμα".

" Το ανθρώπινο πνεύμα και το σώμα είναι το ίδιο πράγμα ιδωμένο από διαφορετική σκοπιά, από τη σκοπιά των κατηγορημάτων της έκτασης και της σκέψης".

"Όταν ένας άνθρωπος είναι λεία των συναισθημάτων του δεν είναι κύριος του εαυτού παρά βρίσκεται στο έλεος της τύχης".

Ιντερνετικές πασχαλιάτικες ευχές.

Αυτές οι πασχαλιάτικες ευχές, που έλαβα από τον επιστήθιο φίλο μου Γιώργο, είναι σπάνιες και είπα να τις μοιραστώ μαζί σας, μαζί με τις δικές μου από καρδιάς!
ΚΑΛΟ ΠΑΣΧΑ!!

--------- ------------



Καλή και διαλεχτή μου φίλη φιλενάς, Ευγενία ….
Ορθοί πρόσχωμεν του κατά Λουκάν (Παπαδήμου) Αγίου Ευαγγελίου το ανάγνωσμα.
«Τω καιρώ εκείνω, καθ’ ον πολίτευμα παράδοξον ονόματι Τρόικα εκυβέρνα, λιμός και ανέχεια εγένοντο εν Ελλάδι της Ευρωπαίας και λαμόγιοι κυβερνώντες και εν αυτοίς παρατρεχάμενοι έζων βίον τριφυλλόν και φαύλον.
Είπεν, ότε ο Πατήρ ημών ο εν τοις ουρανοίς νίπτων τας χείρας του:
-Υπάγετε, λέγω υμίν αύθις εις αγρούς και συλάξετε καρπούς γης, εξ όσων Εγώ ο Κύριος και Θεός έδωκά σας, ίνα εσθιιήσετε. Έτη γαρ διερχόμεθα δαμαλέων ισχνών δια τους μη έχοντας και κατέχοντας θέσιν εις την βασιλείαν των λωποδυτών… Έσσομαι, τέκνα μου μεθ’ υμών!
-Με θυμόν, είπας Κύριε; απόρησεν ο ταπεινός.
-Μεθ’ υμών, έλεξον και είπον, ω πτωχέ τω πνεύματι, υπήκοε! είπεν ο Κύριος σύννοφρυς.
-Μακάριοι εισί οι πτωχοί τω πνεύματι, Κύριε, καθότι γαρ αυτοί κληρονομήσωσι την βασιλείαν των ουρανών ως προείπας εις τας προεκλογικάς ομιλίας Σου… είπεν εύελπις ο ταπεινός.
-Ουδέν κληρονομήσωσιν, μακάριε!.. Ηυξήθη εις επίπεδον απαγορευτικόν ο φόρος κληρονομίας… Η βασιλεία των ουρανών ουκ έτι υφίσταται ως ίδρυμα ευαγές. Ποιήσαμε ταύτην αντιπαροχήν, ίνα πληρωθή ο φόρος ιδιοκατοικήσεως, ίνα να πληρωθεί δε και το ρηθέν υπό των προφητών: "ουκ έστιν όδε σκέπη δια αναξιοπαθούντας!" είπεν ο Κύριος αποσπογγίζων τας νωπάς Αυτού χείρας..
-Ιλί… Ιλί! Λαμά σαβαχθανί! ανεφώνησεν άπελπις ο ταπεινός.
-Ουδόλως σαβαχθανώ, σε! είπεν ο Κύριος τω δημιουργήματι Αυτού και συνεχίσας τον θείο λόγον Του συμβουλεύσας είπεν τω ταπεινώ: Λάβε μετ’ εσού μάχαιραν στομωτόν και ύπαγε εν τοις αγροίς και τοις λειμώνεσι. Ένθα, επεί άπαξ προβείς εις καθαρμόν εξ αμαρτιών και ανομημάτων σου, συνέλεξον αυτοφυή ραδίκια και βλήτα και σέσκουλα και σταμναγκάθια και βρούβες και πικρόχορτα και βολβούς και κάπαριν και αμανίτας και πάντα άλλον καρπόν. Είτα, λάβε εις έτερον οψώνα, πλήθη μυρμηδώνας εκ των φωλεών αυτών, και σεσίλους και κοχλίας εκ τόπων δροσερών και εκ τόπων αναψυχής και ακρίδας εκ τόπων χλοερών και κώνωπας ανωφελείς εκ των τενάγων και μύας παχέας πανταχού υπάρχουσας… Είτα, καρύκευσον αυτά μετά ριγάνεως θρούμπης και άλμης και μοσχοκάρεος και φύλλων δάφνης. Είτα, όπτευσον συλλεχθείσας χλωρίδα και πανίδα ομού και άρτησον έδεσμα ευστόμαχον και νηστίσιμον, πρέπον των ημερών, Φάγε, δε ως προδόρπιον και ζεύγος ραπανίων δια την όρεξιν... Είτα προσεύχου άχρι πρωίας αινών τον Κύριον και Θεόν σου..
-Κύριε, αγροί τε και λειμώνες ουκ υφίσταντο πλέον.. Έχουσιν οικοδομηθεί αυθερέτως. Τα πετεινά, δε του ουρανού κατέφαγον την έντομον πανίδα… Κύριε, έσσεται ήμαρ Πάσχα. Ο περικοπείς μισθός εξηνεμίσθη εις οφειλάς προς τας ΔΕΚΟ, δώρον ουκ αν έλαβον, ο εξ Εσού άρτος ημών κατηργήθη ως επιούσιος κατ’ επιταγήν μνημονίου… Ο οβελίας ενετάχθη εις τεκμαρτόν πολυτελούς διαβιώσεως, η μαγειρίτσα το αυτόν. Τα αβγά εξαντλήθησαν εις προεκλογικάς συγκεντρώσεις. Τι μέλλει γενέσθαι, Κύριε; Δως ημίν σήμερον, γε ουν, τον άρτον ημών τον επιούσιον, έστω και μειωμένο κατά ποσότητα και ποιότητα… Κύριε, ελέησον ημάς ως ελεήμων και φιλάνθρωπος ει.
-Ουκ αν λάβοις εκ του μη έχοντος.. Εις απλούς Θεός ειμί. Ουχί ο Παπαδήμος… είπεν ο Κύριος λυπαλγής και πανυπενθής..
Μην απολύεις τον δούλον σου, δέσποτα…είπεν ο πανταχόθεν βαλλόμενος υπήκοος εκ πολλών δυναστών ομού.
-Εν τω κύματι απολύσεων, ώσπερ τσουνάμιον, έσο βέβαιος τέκνον μου ουδαμώς εγκαταλείπω και απολύω σε… Εγώ ειμί ο Κύριος και ο Θεός σου. Ουκ έσονται θεοί έτεροι πλην εμού.
- Oh, yes! Πιστεύω εις έναν Θεόν, πατέρα παντοκράτορα! Τι δέον γενέσθαι, ω ποιητά ουρανού και γης ορατών τε πάντων και αοράτων; ερώτησεν αναθαρρής ο ταπεινός δούλος.
-Εύγε, τέκνον μου. Η πίστη σου σεσωκά σε!.. Υπάρχει τι βρώσιμον, υπόλοιπου εκ των εορτών των Χριστουγέννων; ερώτησεν ο Κύριος, όστις τα πάντα ορών και τα πάντα οιδών.
-Μελομακάρονα και κουραμπιέδες, Κύριε… είπεν ο υπήκοος απορήσας απορίαν μεγίστη.
-Ήνεγκε ταχέως αυτά εις Ημάς, επρόσταξεν ο Κύριος.
-Τι δέον;
-Θέλω ποιήσειν θαύμα τι! Ωσπερ ο Υιός μου ο μονογενής εις γάμον τινά όστις εγένετο εν Κανά της Γαλιλαίας μετέτρεψεν ύδωρ υδρίας εις οίνον βελτέρας ποιότητος, ούτως και Ημείς θέλει μετατρέπειν μελομακάρονα και κουραμπιέδας εις ερυθρά ωά πασχαλίας ευωχίας δι’ απλού ψεκασμού αυτών μετά πορφυράς χρώσεως!
-Μα εισί, Κύριε, σκληρά εκ της χρονιότητος αυτών. Ουδόλως κατάλληλα προς βρώσιν… εξεστόμισεν ο τολμήσας αμφιβάλλειν δια την σοφίαν του ποιητού των πάντων υπήκοος.
-Ουν γε πρόβλημα τι; ερώτησεν ο Κύριος, θαυμάσας την προπέτειαν του δούλου.
-Το πετρωμένον φαγείν αδύνατον! Ιδού!.. είπεν μετά περισσευομένης αδολεσχίας ο εξαθλιωμένος υπήκοος.
Και εγένετο χάος εξ οργής Θεού.."
Και έλαβεν τέλος το εκ του Λουκά (Παπαδήμου) αγίου ευαγγελίου το ανάγνωσμα.
Σοφία καθιστή (και τας κεφαλάς κλίνομεν) από τούδε έως απολύσεως της θείας λειτουργίας χοροστατούντων των μακαριοτάτων κυρίων Βενιζέλου, Σαμαρά, Καρατζαφύρερ και του υπολοίπου θιάσου του “Imperial Merckel’s Theatre”.

Γεώργιος
Μετά ευαρίθμων προπασχαλινών ασπασμών