ΚΑΙΡΟΣ, της Τζέννυ Ερπενμπεκ

Εκδόσεις ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

20/10/2024

Η πολυβραβευμένη Τζέννυ Έρπενμπεκ είναι πεζογράφος, δραματουργός και δοκιμιογράφος. Γεννήθηκε το 1967 στο Βερολίνο της Γερμανικής Λαοκρατικής Δημοκρατίας και είναι κάτοχος του Διεθνούς Βραβείου Booker 2024, με την αγγλική μετάφραση του μυθιστορήματός της «Καιρός».

***

Διαβάζοντας το μυθιστόρημα της Έρπενμπεκ, μου ήρθε στη σκέψη η ρήση του Ντοστογιέφσκι: Σε μια καρδιά που αγαπά πραγματικά ή η ζήλια θα σκοτώσει την αγάπη ή η αγάπη θα σκοτώσει τη ζήλια.



Η Ιστορία, η πολιτική, ο έρωτας, τα ήθη, ο τρόμος της εξουσίας, η άνοδος και η πτώση πολιτικού συστήματος, αλλά και το ζενίθ ενός έρωτα χωρίς όρια, ενός έρωτα που ναι μεν δυαδικός, αλλά η εξουσία του ενός αφανίζει την προσωπικότητα και την ηθική οντότητα του άλλου.

Η παρακμή ενός έρωτα, ως η χειραγώγηση, η ζήλια, τα βασανιστήρια, η απιστία, οι χωρισμοί και οι επανενώσεις σε αντιδιαστολή με την κατάπτωση ενός απολυταρχικού συστήματος της Ανατολικής Γερμανίας (ΓΛΔ), κάτι λίγο πριν πέσει το τείχος του Βερολίνου και λίγο μετά την ένωση με την Δυτική Γερμανία.

Σε δυο επίπεδα διαχωρίζει κανείς το θέμα του βιβλίου, σε προσωπικό - ερωτικό της συγγραφέα και σε ιστορικό των χρόνων λίγο πριν την κατάρρευση του τείχους του Βερολίνου.

Ο έρωτας παραλληλίζεται σε προσωπικό και ιστορικό χρόνο και συγκεκριμένα τα τελευταία χρόνια της Γερμανικής Λαοκρατικής Δημοκρατίας και τα πρώτα χρόνια μετά την πτώση του τείχους του Βερολίνου. Η απολυταρχία του καθεστώτος, η σοβιετική εξουσία, παρουσιάζεται με φόντο την κλασική μουσική, την πνευματικότητα, τις καλές τέχνες, όπως τουλάχιστον την αποδέχεται ο συγγραφέας Χανς, ηλικίας πενήντα πέντε ετών, έναντι της 19χρονης φοιτήτριας Καταρίνας που έχει διαφορετικές περί κομμουνισμού απόψεις.

Ένας ξαφνικός και δυνατός με την πρώτη ματιά έρωτας, στο Βερολίνο του 1986, όταν συναντιούνται μέσα σε λεωφορείο η 19χρονη φοιτήτρια Καταρίνα με τον παντρεμένο και πατέρα ενός παιδιού συγγραφέα Χανς, ηλικίας πενήντα πέντε ετών και γίνονται ζευγάρι.

Ο έρωτάς τους καταγράφεται ημερολογιακά σχεδόν από τον Χανς, μέσα από επιστολές, κάρτες, αναμνηστικά αντικείμενα, τα οποία λαμβάνει ταχυδρομικά η Καταρίνα μετά τον θάνατο του και αναπολεί τα παρελθόντα. Έτσι έχουμε λεπτομερειακή αναγραφή ενός δυνατού έρωτα που τον πυργώνει η γοητεία, αλλά η σχέση αυτή -ως αντικείμενο αιτίου και αιτιατού- ταπεινώνεται και καταστρέφεται.

Ο έρωτας παραλληλίζεται με την πολιτική και συγκεκριμένα στο βιβλίο, την κοινότητα ως ανώτατη πολιτική εξουσία, όπως η σοβιετική εξουσία στην Γερμανική Λαοκρατική Δημοκρατία, όπου διαδραματίζεται ο έρωτας της 19χρονης φοιτήτριας Καταρίνα με τον 55πεντάχρονο Χανς. Ο ερωτευμένος συγγραφέας με όχι λίγες περιοδικές ερωτικές σχέσεις, απαιτεί και κατέχει την Καταρίνα, ως ένας απόλυτος άρχων στο σώμα και στην ψυχή της. Είναι σαν τον ιατροδικαστή που κόβει με το νυστέρι ίντσα ίντσα το σώμα της να βρει εκείνο που δεν έχει κατακτήσει ακόμα, οι πληγές, οι πόνοι τα δάκρυά της δεν τον πτοούν και συνεχίζει εσαεί με όσους τρόπους και μέσα διαθέτει η απολυτότητά του.

Εκείνη δίνεται ολάκερη, με δέος, υποκείμενης στη θέληση του, εντελώς εξαρτημένη και εθισμένη στις σκέψεις και στο σώμα του όπως ο εθισμένος στα ναρκωτικά.

Ο συγγραφέας Χανς έχει επιπλέον κάποιο κρατικό αξίωμα που του παρέχει πολιτική εξουσία, η οποία, κατά τη γνώμη μου, κρατά σε απόσταση τον περίγυρο της Καταρίνα, με επιφυλάξεις για τη σχέση τους. Έτσι, ο Χανς έχει τα ηνία και το μαστίγιο στην κυριολεξία μιας σχέσης απόλυτης ζήλιας, αχαλίνωτου σεξουαλισμού και μιας αγάπης προς κονιοποίηση ανάμεσα στις δυο πέτρες του μύλου, όταν η Καταρίνα, βασισμένη στην συνομολόγηση λόγων και πράξεων με βάση την αλήθεια μέχρι το κόκαλο της σχέσης τους, ομολογεί ότι μοίχευσε με συνομήλικό της και έτι παρά πέρα με συνομήλικη της.



Απάνθισμα: Ο χλομός έφηβος Χανς είχε επιλέξει το κομμάτι της Γερμανίας στο οποίο ο αντιφασισμός ήταν γραμμένος στις κόκκινες σημαίες. Κάπως τον νοιάζανε οι νεκροί. Το τίμημα ήταν αυτό που είχε παρασύρει την ελπίδα στα ύψη. Αν όμως ό,τι θεωρούσε αυτός σαράντα ολόκληρα χρόνια απάντηση, δεν ήτανε απάντηση, τότε είχαν δηλαδή γίνει όντως μάταια οι θυσίες με σαράντα χρόνια καθυστέρηση; Και ποιος θα το τολμήσει, να κατέβει και να πει στους νεκρούς ότι μάταια πεθάνανε; Μπορείς να θάψεις ότι υπήρχε; Όχι.

Τζένη Μακαριάδη